برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 320

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)
دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

دلادل-پُر-نهایت بزرگی-شکم زن آبستن

تنگ آفتاب-درست در لحظه ی طلوع خورشی
 

تنبل خان-تن پرور

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

 

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

 

چیله-هیرم-خاشاک

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)
دُنگی-دانگی

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

از قرار-ظاهرن-آن‌طور که پیدا است

 

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

زهکونی-اردنگی-تیپا

جیش-ادرار در زبان کودکان

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

دهنه سرخود-بی بند و بار

دست فروشی-شغل دست فروش

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

آی زرشک-آی زکی

استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

تاخیر بردار-قابل عقب انداختن

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.

درخت مراد-درختی که به آن به عنوان نذری چیزی می بندند

دست کردن-دست فرو بردن

 

دنگ انداختن-نزدیکی جنسی کردن

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

 

دو سره بار کردن-از دو جا سود بردن-دو لپی خوردن

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

دوبل-دو برابر
جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا
پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن
بی سیرت-بی آبرو

از قدیم ندیم‌ها(از گذشته‌های دور)

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن
این پهلو آن پهلو شدن(این دنده آن دنده شدن، غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر)
روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است
ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

 

آمدن-آغاز به کاری کردن

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

جود-یهودی-حهود

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

به تور زدن- به تور انداختن

بساط در آوردن-الم شنگه راه انداختن-رسوایی به بار آوردن
 

زُل-خیره

پاری ها-برخی-دسته ای از مردم

برگ زدن-حقه زدن-سر کسی کلاه گذاشتن-تقلب کردن

 

 

حمله-بیماری غش-صرع

 

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

افتادن بچه(سقط شدن جنین)
راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند

چاچولی-زبان بازی-حقه بازی

دود دادن-ضد عفونی کردن-گذاشتن گوشت و ماهی در معرض دود غلیظ برای فساد ناپذیر کردن آن

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

با سلام و صلوات-با تجلیل و بزرگداشت-با رعایت کامل آداب و رسوم
پیاله زدن-می نوشیدن

اُرُسی(کفش)

از خجالت آب شدن(بسیار شرمنده شدن)

 
از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند
خرفت-نادان-ابله-کند ذهن

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

جد کمر زده-در نفرین به سید می گویند-یعنی جدش او را به سزایش برساند

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

خونسرد-آرام-بی خیال

دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

دور از شما ب-لانسبت

به خون کسی تشنه بودن-کینه ی کسی را سخت در دل داشتن-با کسی سر جنگ داشتن

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن

آبدار(سخت، شدید، سنگین)

خدمت رسیدن-به حضور رسیدن

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی
 

حرام و حرس-ریخت و پاش

جِر انداختن کسی را-اوقات کسی را تلخ کردن-خشمگین کردن کسی

آزگار(زمان دراز)

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

باریک-دقیق-حساس

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

پشم و پیله-ریش

داشتن-مشغول بودن

روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

 

اشک خنک-گریه‌ی ساختگی
جاگرم کردن-در جایی ماندن
بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

چقال-مهمل بقال

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

 
دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

 

پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

 

 
بگیر و ببند-توقیف و حبس-حکومت نظامی

بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

دل و روده ی چیزی را در آوردن-اجزای درون چیزی را به هم زدن و بیرون ریختن

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

 

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

باد گرفتن-مغرور شدن

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

اجباری-خدمت سربازی

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

چایمان-سرما خوردگی

ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن

زدن به تخته-برای جلوگیری از چشم زخم و برای تعریف و تشویق گفته می شود
حیوانی-نگا. حیوانکی

دلخور-رنجیده-ملول-گله مند
خیط کردن-نگا. خیت کردن

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

خرس-چاق و درشت-تنومند

چاچولی-زبان بازی-حقه بازی

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

 
آهن کهنه به حلوا دادن(معامله‌ی پرسود کردن)

انگشت خوردن-افسوس خوردن-پشیمان بودن

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال

به بیراهه زدن-از بیراهه رفتن-از جاده ی اصلی منحرف شدن

رسانه-وسیله ی ارتباطی
دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

 

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

تُف به دهن-حیرت زده
چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

خربان-صاحب خر-خرکچی

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

اجل معلق-مرگ ناگهانی

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

تنوری-پخته شده در تنور

تازه وارد-کسی که تازه وارد شده است

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن
چاخان گفتن-دروغ و گرافه گفتن

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن
به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

خودفروش-فاحشه-خائن

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند

از قرار(ظاهرن، آن‌طور که پیدا است)

جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

پشت چشم سنگین شدن-چیره شدن خواب
ازرق-چشم زاغ

از زیر سنگ در آوردن-چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن

رها کردن به امید خدا-دست کشیدن و به جریان روزگار واگذار کردن

زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

آشغالی(سپور)

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

در یک جوی نرفتن آب کسی با کسی-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

بدن نما-جامه ای که بدن از پشت آن دیده شود-آیینه ای که تمام بدن را نشان دهد

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

پیاده رو-دو سوی خیابان یا کوچه که محل گذر پیادگان است

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان
الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال
تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

پُک-هر بار کشیدن سیگار و چپق و از این نوع

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

چرکمرده-نگا. چرکمُرد
دل-معده

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

زهرحند-خنده ی تلخ و از روی خشم

زمخت-درشت-ناهنجار

 

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

دسته-جمعیت سینه زن

حمله گرفتن-غش کردن

تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی)

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

دم به تله ندادن-با احتیاط رفتار کردن-خطر نکردن

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند

به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها
 

 

چپه-کجی به یک سمت

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

 
چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب
حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

 
چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

این پا آن پا کردن(دودل بودن، وقت تلف کردن)

با دست و پا-آدم زرنگ

چس خور-آدم خسیس-بخیل

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

ار زبان کسی(از قول کسی)

رسانه-وسیله ی ارتباطی
چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

دو سر قاف-دشنامی زشت که گاه برای شوخی نیز گفته می شود

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

بازار سیاه-جایی که در آن اجناس غیر قانونی و گران می فروشند

 

تخت سینه-وسط سینه

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

 
زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

 
چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

 

 

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

 

 

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر
دهن لق-کسی که راز خود و دیگران را بازگوید

زمین گیر-کسی که به سبب بیماری یا پیری نتواند از جای خود برخیزد

دک و دهن-دک و پوز

 

دوز و کلک-توطئه-مقدمات طرح کاری نامشروع
راحت کردن-کشتن
تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

 

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

جُستن-چیز گمشده را یافتن
چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال
پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر
بگو مگو-جر و بحث-مشاجره
برو برگرد-چون و چرا

خیس کردن-ادرار کردن به خود

 

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

حال و احوال-وضعیت-کیفیت

پیگرد-پی گیری-تعقیب

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه
حبه کردن-دانه دانه کردن

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

برگ زدن-حقه زدن-سر کسی کلاه گذاشتن-تقلب کردن

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

دید و بازدید-ملاقات خویشان و دوستان با یکدیگر
پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

ته چک-بن چک-بنجاق-بخشی از دسته چک که پس از جداکردن چک باقی می ماند

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

جور-هم طراز-اخت-هم زبان

 

رضا قورتکی-بی حساب و کتاب-بی اساس

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

 

دم-هنگام
خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

حاجی خرناس-لولو

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

خودنویس-قلمی که جوهرش را با خود دارد
دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

 
اُزبَک(بی‌ریخت، ژولیده، ازخودراضی)

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی