برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 60

تا فیها خالدون-تا پایان-همه و همه

خواربار-ارزاق-خوراک

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

پاچین-دامن زنانه

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

تو دل کسی رفتن-به کسی حمله کردن-با اعتراض به کسی پاسخ دادن

 

 

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن
دوا قرمز-پرمنگنات

ادب کردن-با تنبیه آموختن-آدم کردن
دانه دانه-یک یک
چنگولک-سست و ضعیف

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور
تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن
حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

پا دری-فرشی که پای در می اندازند-سنگی که کنار در می گذارند تا باد در را حرکت ندهد

 

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

چوچوله باز-زنباره-دوست دار زنان بدکاره

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

بساز-آدم سازگار-صبور

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

خون کسی از خون دیگری رنگین تر بودن-همسان و هم ارز نبودن-کسی بر کسی ترجیح داشتن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)
پلاس شدن-مدت زیادی در جایی ماندن-جایی را پاتوق خود کردن
دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه
آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن
آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند
دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت
زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه

دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن
دلقک بازی-مسخره بازی

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

حیدری و نعمتی-گروه های دشمن هم
بخور بخور-خوردن فراوان از مال دیگران

پُخت-هر نوبت از پختن

از جنس چیزی بودن

دوبلور-دوبله کننده

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

تریاک مال-کسی که تریاک را برای فروش لوله می کند

آبستن فرزندکش(دنیا، روزگار)

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

ازراه‌نرسیده-در همان لحظه‌ی رسیدن-به مجرد ورود

 

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

 

 
چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

خدا برکت-خدا بیش ترش کند
بِدو بِدو-با شتاب-سریع

آفت-زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز

 

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن

آب و خاک(میهن، دیار)

چاله میدانی-صفت آدم های بی ادب و بی فرهنگ

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود
رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

خانم باجی-همشیره-خواهر خوانده

خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف

دانش سرای عالی-آموزشگاه تربیت استاد

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

زیر سر کسی بلتد شدن-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

چشمک-ایما و اشاره به چشم

 

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

پیه آوردن-چاق شدن

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

 

 
جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

 

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

رنگ پریدگی-بی رنگ شدن چهره از ترس یا خشم یا بیماری-رنگ باختگی
 

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

این کلاه آن کلاه کردن(قرضی را با قرض دیگری پرداختن، از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن، کلاه تقی را سر نقی گذاشتن)

 

آدم مقوایی-بی‌اراده-کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند

توی دل کسی خالی شدن-ترسیدن-ناامید شدن

تک پران-زن نانجیب

راست راست-آشکار و علنی-بی پروا

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب
بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

آبشان از یک جوی نرفتن(همداستان شدنشان ممکن نبودن، با هم نساختن)

بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن
خاله وارَس-آدم فضول

بی رگ-بی غیرت-بی حس

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

 

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

دل و روده ی چیزی را در آوردن-اجزای درون چیزی را به هم زدن و بیرون ریختن

درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ
زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی

جن زده-دیوانه
خرد و خمیر شدن-بسیار خسته شدن-له و لورده شدن

خایه دستمال کردن-چاپلوسی کردن-منت کشیدن
پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

ریشه داشتن-سابقه ی خوب داشتن-محکم بودن

باربند-جای نهادن و بستن بار

خواهر کسی را گاییدن-دخل کسی را آوردن-کلک کسی را کندن
دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

پاشنه بخواب-کفش راحتی

بسیار دلواپس و نگران بودن

بزن بهادر-اهل دعوا و مرافعه-قلچماق-پر زور

 

تند نویسی-سریع نویسی

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن

تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

اهل حال-دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن
خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف
جا آمدن حال-بهبود یافتن-سرحال آمدن

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن
ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)

اجباری-خدمت سربازی

آب مروارید-تار شدن عدسی چشم

از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

به سر دویدن- با سر رفتن

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن
پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

 

زنده باد مرده باد-جار و جنجال سیاسی-تظاهرات سیاسی-شعارهای موافق و مخالف دادن

 

آب شدن قند توی دل-لذت بسیار بردن

اصلاح(تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان)

جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن
از این رو به آن رو شدن-یکسره دگرگون شدن-به‌کلی تغییر کردن

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

آدم ثانی-حضرت نوح
دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

 
زیر لب خندیدن-تبسم کردن

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

ارزیاب-کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

 

زبان کسی گرفتن-لکنت زبان داشتن

چهار چوب-محدوده-قاب

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

جیز گر-ربا خوار-کسی که از دیگران برای دادن مکان غیرقانونی پول می گیرد

 
بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

 

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

برای کسی لقمه گرفتن-برای کسی کار پر دردسری تدارک دیدن-کسی را بد معرفی کردن

جگری-به رنگ جگر

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

راه حل آسپرینی-راه حل موقت و غیر اصولی

خرس-چاق و درشت-تنومند

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

آزگار-زمان دراز

 

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

تنبان درآر-بی حیا-دریده

آتشِ بسته(طلا)

چشم انداز-منظره

حق بردن-رشوه بردن-از راه حق و حساب گرفتن-درآمدی منظم داشتن
زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن
از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

بوق زدن-اعلام موافقت کردن

 
دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن

بار سرکه- ترش ابرو

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود

ادرار بزرگ-مدفوع

 

جَخت-متضاد صبر

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

تخم چشم-مردمک چشم

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

چرکوندی-لکه دار کثیف

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

 

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

دهنه ی کسی را کشیدن-جلو حرف زدن کسی را گرفتن

حسرت به دلی-آرزومندی شدید
از پس چیزی (کسی) بر آمدن(توان انجام کاری را داشتن، توان هماوردی با کسی را داشتن)

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

 

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

 

 

ارزیاب-کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

آب و خاک-میهن-دیار

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

افسارگسیخته(سرکش)

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

زر ورق-کاغذ نازک و شفاف و زنگی

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)

دبیرستان-آموزشگاه برای دریافت دیپلم متوسطه

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی
بدون معطلی-بی درنگ-فورا

تیار کردن-آماده کردن

دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

پف کرده-بادکرده-ورم کرده

د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن
 

خاک بر سری-بی آبرویی

راپرتچی-گزارش دهنده

از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

دور از شما ب-لانسبت

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد
بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

بازار مکاره-بازار موقت

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن-بسیار فرودست تر از کسی بودن-اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

دهن لق-کسی که راز خود و دیگران را بازگوید

خاله خُمره-زن کوتاه قد و چاق

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

از کسی کشیدن(از کسی رنج کشیدن)

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

خلق تنگی-عصبانیت-خشمگینی

جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن
تلکه بند شدن- تلکه کردن
تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

پامال شدن-از بین رفتن

حق دادن-تایید کردن

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

پای کلاغ-خط بد و ناخوانا-خرچنگ قورباغه ای-قلم چرا

تو در تو- تو به تو

زیر سری-بالش-متکا

 
انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق
چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

 

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده