مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 193

 

بی سکه کردن-بی ارزش کردن-بی اعتبار کردن

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

حاجی خرناس-لولو

تن در دادن-به کاری حاضر شدن-انجام کاری را پذیرفتن

زبان در قفا-زبان پس قفا
دست کشیدن از کار-کار را تعطیل کردن
چارک-یک چهارم

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث
دور و دراز-فراخ و وسیع

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

بابت-مورد-زمینه-موضوع

 
 

حق گرفتن-نگا. حق بردن

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

 

جا افتادن-سر جای خود آمدن

دلداری دادن-تسلی دادن

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

حق التدریس-مزد آموزگار

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

حق شناسی-سپاس گزاری

 

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

ته ریش-ریش اندک

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

بر پا شدن-ایجاد شدن

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل
رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن
حرام و حرس-ریخت و پاش
آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

به جا آوردن-شناختن

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

 

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)

 

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

 

روز هفتاد هزار سال-روز قیامت

خود را به نفهمی زدن-تظاهر به نفهمیدن کردن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

آب تاختن(پیشاب کردن)

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

خوش شانس-خوش اقبال-خوش طالع

جَخ-تازه-هنوز-فوقش

اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)
تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

جای پا-اثر-نشانه-رد

آفتاب برِ دیوار آمدن(به پایان آمدن عمر)

حساب بردن-پروا داشتن-اطاعت کردن

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

 

 
خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن
انداختنی(جنس نامرغوب)

چیل-آدم بد بیار
حمله گرفتن-غش کردن

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

دایه ی مهربان تر از مادر-پرستاری که بیش از مادر مواظب کودک است-کسی که تظاهر به دل سوزی می کند
اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی-برای کسی نقشه کشیدن-از کسی بد گفتن

پی جوری کردن-پی جویی کردن-دنبال نمودن

 

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

 

چای کار-کشت کننده ی چای

 

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

خالی خالی-بدون چیز دیگری

جای سفت-وضعیت سخت

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

استخوان‌بزرگ(شخص دارای اصل و نسب)
چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

ته بر کردن-از ته بریدن

بیلاخ-بالا بردن و نشان دادن انگشت شست به هنگام ناباوری به معنی : آنچه که می گویی خیالی بیش نیست-فقط این انگشت به تو می رسد. مترادف شیشکی
دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

زیر دست-تابع-فرمان بردار

حالا نه و کی-از دست ندادن فرصت-غنیمت شمردن فرصت

 

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

حاجی ارزانی-گران فروش

 

برو برگرد-چون و چرا

خرکاری-پرکاری-مفت کاری

الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال

 

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

 
اتصالی کردن(در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن)

آمدن (چیزی) به کسی(تناسب داشتن (چیزی) به کسی)

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

 
رستم در حمام-درشت اندام و پهلوان نما
چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

بد آب و رنگ-نازیبا-بی رونق-بی جلوه

تن به کار دادن-زیر بار کار و مسئولیت رفتن-برای کار آماده شدن

چراغ روشن کردن-ارزان کردن جنس

رو گرفتن-چهره ی خود را پوشاندن

آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

دور دست-جایی دور
جا ماندن-فراموش شدن

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

 

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

از تیپ کسی بودن

خانه خانه-سوراخ سوراخ-شطرنجی

 

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

 

اُرُسی(کفش)

خبر چین-سخن چین-جاسوس

پوز زدن-دهان زدن

چروک انداختن-چین انداختن

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

دنبال نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر وا کردن-به دنبال چیزی واهی فرستادن

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

بیخ ریش کسی ماندن-روی دست کسی ماندن

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

پا-حریف

پیش زدن-جلو زدن-سبقت گرفتن
 

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی
ته صدا-صدای خوش ولی کم مایه

 

پُخت-هر نوبت از پختن

زمین ماندن-معطل و معوق ماندن-باقی ماندن و انجام نگرفتن کاری

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

 

خوش خوراک-نگا. خوش خور

از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

 
جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

آشنایی دادن(خود را معرفی کردن)

 

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

بد تا کردن-بد رفتار کردن-بد معامله کردن

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان
حرص خوردن-عصبانی شدن

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه
اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

ریگ دندان کسی شدن-مزاحم کسی شدن

پشتی-بالش-حمایت

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

چم کسی را گرفتن-دل کسی را به دست آوردن

دستشویی-توالت-مستراح

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

 
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

ای والله گفتن-به برتری کسی بر خود اقرار کردن

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

درد دل-غم و اندوه درونی

 

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن
 

دست از پا خطا نکردن-هیچ کار اشتباهی نکردن-تکان نخوردن

 

 
چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن
چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری
دو به هم زنی-دو به هم اندازی

خرجی-پول لازم برای گذران روز
از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)

 
تیک تیک لرزی-دن به شدت لرزیدن

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

تو بوق زدن-رازی را فاش کردن

چلچل-خال خالی-ابلق

زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

تیز کردن گوش-دقت کردن برای درست شنیدن سخنی مهم

پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

بُز ِ گَر-بزی که بیماریِ گَری

آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

ازرق شامی-اخمو-ترشرو
دهان پر کن-بدون ارزش و اهمیت واقعی

آبدست-ماهر-استاد

خبر داغ-خبر بسیار مهم

رب و رسول را یاد کردن-به حد مرگ رسیدن

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن
چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند

پی آتش آمدن-زیاد نماندن-زود برگشتن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

پیاله فروشی-میخانه

زلم زیمبو-لوازم بی مصرف و بی ارزش

آب لمبو(چلانده‌شده، فشرده)

خاکی-فروتن و متواضع
از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن

افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن
چرکو-آدم کثیف

تک پا-زمان کوتاه-در فرصتی بسیار اندک

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

ابرو فراخی(خوشدلی، گشاده‌رویی)

تل انبار-توده-انباشته

 

 

دوا خور کردن-عرق خور کردن-مسموم کردن

خواربار-ارزاق-خوراک

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد

تپق زدن-بیرون شدن بی اراده ی کلمه از زبان-چیزی جز مقصود گفتن

جل و پلاس-اثاثیه ی ناچیز و کم بها

خواهر کسی را گاییدن-دخل کسی را آوردن-کلک کسی را کندن

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری
چاخان پاخان-دروغ

از دست کسی کشیدن(از کسی در زحمت و رنج بودن)

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش
چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه
خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

بستن-یخ ردن-منجمد شدن-منعقد شدن-سفت شدن-ریختن بیش از اندازه-هدف قرار دادن

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن

دولت سرا-تعبیری احترام آمیز از خانه ی کسی

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

چلو صاف کن-آبکش
چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

پَتی-لخت-برهنه
به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

بردن از رو- از رو بردن

دست پیش-گدا

 

تند نویسی-سریع نویسی

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

آسمان (و) ریسمان(حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز)

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

حبف و میل-ریخت و پاش

اختر شمردن-شب‌بیداری

برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب
خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

ریش بز-گیاهی همیشه سبز و پرشاخه

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

 

آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

خجالتی-کم رو-پرحیا

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

اسب چوبین-تابوت
 

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

تو کَت کسی نرفتن-زیر بار نرفتن-نپذیرفتن

د ِ-زود باش!

آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

پزا-زود پخت شونده

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

الف شدن اسب-هر دو پا بلند کردن اسب

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند
دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

پل آن سوی رود بودن-کاری بی هوده بودن

ته نشست-رسوب